Jonge lezers kiezen voor mannelijke auteurs op de nominatielijst van de Kinderjury 2025

Deze week zijn de Kinderjury-nominaties van dit jaar bekend gemaakt. Dit zijn de twaalf kinderboeken die door kinderen zelf zijn verkozen als beste boeken van het afgelopen jaar. Deze lijst vertoont een opvallende (maar niet verrassende) scheve genderverhouding: geen enkele vrouwelijke schrijver is genomineerd. Dit betekent direct dat de Kinderjury-winnaar dit jaar een man zal zijn. Veel redenen zijn hiervoor denkbaar: de poule waaruit genomineerd wordt bestaat uit de bestverkochte boeken van het jaar daarvoor, dus misschien een slecht jaar voor vrouwelijke schrijfsters? Of ligt het aan de leeftijdscategorie? Misschien is een andere verklaring de overgrote zichtbaarheid en aandacht van mannelijke schrijvers als het gaat om marketing en media-aandacht? Een andere mogelijkheid kan natuurlijk ook in genre-keuzes gezocht worden, dat mannelijke auteurs meer gebruik maken van spanningselementen en bepaalde humor die goed geschikt zijn voor het leesplezier en de bestsellercijfers en vrouwen beter op kwalitatieve literaire kwaliteiten scoren? 

Een logische verklaring kan ook zijn dat meisjes sneller ‘jongensboeken’ lezen en deze nomineren, dan jongens die ‘meisjesboeken’ een kans geven en vervolgens nomineren. Daarnaast kan het natuurlijk ook gewoon ‘toeval’ zijn en een voorbeeld van een uitzondering op de regel. Maar zouden we er dan ook zo van opkijken als het een all-women-nominatielijst was geweest? Of kan het zijn dat kinderen onbewuste maatschappelijke patronen overnemen en al op jonge leeftijd het werk van mannelijke schrijvers boven dat van vrouwen waarderen? 

Kinderen als jury

De Kinderjury is een prijs die wordt toegekend aan de twee beste boeken uit de leeftijdscategorieën 7-9 en 10-12 jaar. De prijs neemt een bijzondere plek in het jeugdliteraire landschap, omdat het de enige grote onderscheiding is die door de doelgroep zelf wordt uitgereikt. Waar bij de Boon, de Griffels en de Woutertje Pieterse Prijs de gelauwerde boeken allemaal door een volwassen vakjury worden geselecteerd en bekroond, gaat het hier om kinderen als lezers en critici. 

Dat proces verloopt als volgt. Een groep van zes Nominatieklassen, bestaande uit meer dan 100 leerlingen, kiezen de twaalf beste boeken uit een selectie van de bestverkochte titels van het afgelopen jaar. Elk boek op de nominatielijst is door minimaal negen leerlingen gelezen en beoordeeld. De winnaar wordt uiteindelijk gekozen via een nationale stemronde. Dit stemproces wordt ingeleid tijdens de nationale Leesweken, die lopen van 10 februari tot 5 mei, waarin kinderen worden aangemoedigd de twaalf genomineerde titels te lezen en deze te bespreken. Onder leiding van het Kinderboeken Leesteam, dat bestaat uit één jonge ambassadeur uit elke provincie, worden leeftijdsgenoten gestimuleerd om mee te doen aan het lezen en beoordelen van de geselecteerde boeken. In mei beginnen de Stemweken waarin alle kinderen tussen de 7 en 12 jaar hun stem kunnen uitbrengen op het beste boek van de nominatielijst. 

Doordat de Kinderjury vorm wordt gegeven door jonge lezers, neemt deze een bijzondere positie in. Het fenomeen van kinderjury’s gaat terug tot de jaren ’50 maar de nationale prijs bestaat sinds 1988. (Heijs 1991) Het nodigt keer op keer uit tot discussie over de mogelijke kloof tussen wat kinderen en wat volwassenen ‘goede boeken’ vinden. Het is eigenlijk vreemd dat volwassenen over het algemeen mogen beslissen wat het beste boek voor kinderen is, maar zijn kinderen wel in staat om zelf te bepalen welke boeken “goed” zijn? (cf. Van Lierop-Debrauwer 2006; De Vries 2003) De Kinderjury is belangrijk omdat deze jonge lezers emancipeert door hen een stem te geven als critici en ze een mogelijkheid te geven mee te doen aan een literair prijzencircuit dat traditioneel alleen open staat voor volwassenen. Zo'n prijs zorgt ervoor dat zij ook gehoord kunnen worden, maar door de jaren heen is gebleken dat de gevreesde uitkomst wel vaak waarheid wordt: de gekozen boeken bevatten over het algemeen minder rijke teksten en lijken vaak niet uitdagend genoeg voor de leeftijdsgroep. Dit wordt natuurlijk in de hand geholpen doordat de voorselectie voor de nominaties en uiteindelijke winnaars gebaseerd is op de hoogte van de verkoopcijfers. 

Waarom kiest de Kinderjury voor mannelijke schrijvers?

De verkoopcijfers zouden moeten bewijzen wat het leukste boek is tussen de bestverkochte boeken. De prominente positie van mannelijke schrijvers op de nominatielijst zou dus een gevolg kunnen zijn van her verkoopsucces van mannelijke schrijvers in het afgelopen jaar. Verkochten vrouwen gewoon minder goed in 2024? 

Dat lijkt niet het geval te zijn. De top 10 bestverkochte kinderboeken (te raadplegen via het CPNB) suggereert dat vrouwen het misschien zelfs iets beter deden dan hun mannelijke collega’s – we vinden hier zeven vrouwelijke en drie mannelijke schrijvers. De jonge lezers hebben dus echt gekozen voor een nominatielijst met uitsluitend mannelijke auteurs. Nu bestaat er veel onderzoek dat erop wijst dat kinderen al op vroege leeftijd bloot worden gesteld aan het idee dan mannen belangrijker zijn dan vrouwen en andere genders – kinderboeken bevatten nog altijd meer mannelijke hoofdpersonages (cf. Casey et al 2021) en de verbeelding van vrouwelijke personages bevestigt nog altijd schadelijke stereotypen (cf. Yigit-Gencten et al 2024). Het zou dus niet gek zijn als jonge lezers (onbewust) de voorkeur geven aan mannelijke schrijvers van een boek. 

De vraag wordt dan misschien: mag een emancipatoire jeugdliteratuurprijs zoals de Kinderjury ten koste gaan van de marginalisering van andere maatschappelijke groepen? Als we merken dat kinderjury’s het werk van mannen hoger waarderen dan dat van vrouwen, zou het bestuur van de prijs dan misschien in moeten grijpen? Zouden er richtlijnen rond genderverdeling moeten worden opgesteld? Of zou dit juist ten koste gaan van het basisprincipe dat kinderen zelf hun winnaars mogen kiezen, zonder interventie van volwassenen? 

Kiezen volwassenen ook voor werk van mannen?

Een dergelijke check wat betreft de genderverhoudingen lijkt wel te bestaan bij volwassen vakjury’s – ten minste: er zijn geen concrete richtlijnen opgenomen in de beleidsstukken van bijvoorbeeld de Boon, de Woutertje Pieterse of de Griffels en Penselen, maar het is zeer waarschijnlijk dat een jury rekening houdt met de verdeling van o.a. gender voordat het een definitieve keuze maakt. Dit lijkt in ieder geval te spreken uit de boeken die in de afgelopen jaren zijn genomineerd en bekroond door deze prijzen.

In de afgelopen vijf jaar (2020-2024) nomineerde de Boon in de categorie kinder- en jeugdliteratuur bijna precies evenveel mannelijke en vrouwelijke kinderboekmakers (dertien mannen en veertien vrouwen). Ook bij de Woutertje Pieterse Prijs (tweeëntwintig mannen en vijfentwintig vrouwen) en de Gouden Griffels (drie mannen en twee vrouwen) en Gouden Penselen (twee mannen en drie vrouwen) is het verschil nihil. Hierdoor valt de scheve verhouding bij de nominatielijst van de Kinderjury juist zo op.

Teksten zijn voor mannen en plaatjes zijn voor vrouwen

Bij het turven van de winnaars en genomineerden van deze prijzen wordt overigens een interessant verschil zichtbaar tussen twee prominente groepen kinderboekenmakers: er lijkt een genderverschil te bestaan tussen de waardering van het werk van tekst en illustratie door volwassen vakjury’s. Over het algemeen ontvangen mannen meer nominaties en prijzen voor hun teksten en vrouwen meer voor hun afbeeldingen. Bij de Boon en de Woutertje Pieterse ontvingen mannen grofweg 70% van de nominaties voor hun teksten, in vergelijking met ongeveer 50% bij de vrouwelijke nominaties. Dit verschil is het gemakkelijkst te zien bij de lijstjes van de Zilveren Griffels en Penselen. De Griffels, voor de best geschreven kinderboeken, ging 40 keer naar een man en 32 keer naar een vrouw, terwijl de Penselen, voor de best geïllustreerde kinderboeken, slechts 12 keer naar een man ging en 28 keer naar een vrouw. 

Ook in de volwassen vakjury’s vinden we dus de contouren van een scheve blik op genderverhoudingen ontstaan, waarin mannen eerder gelauwerd worden voor hun teksten en vrouwen voor hun illustraties. De implicaties van deze verhouding zijn lastig te bepalen. Er is een lange traditie van denken die stelt dat tekst belangrijker is dan afbeeldingen, dat illustraties secundair zijn aan geschreven tekst. Deze hiërarchie is bijvoorbeeld nog te herkennen aan het feit dat de auteur steevast als eerste naam voorkomt op een boekenkaft, gevolgd door de illustrator. Terugkijkend naar de nominatielijst van de Kinderjury die deze week bekend werd gemaakt, vinden we dan ook opeens een groep vrouwennamen op de kaften van deze boeken – niet als primaire kinderboekenmaker, maar wel degelijk als illustrator of als vertaler. Hoewel de namen van deze vrouwen niet altijd direct zichtbaar is op de kaften van de boeken, gaan er dus wel degelijk een reeks vrouwelijke makers schuil achter de genomineerde titels, te weten: Leonie Hardeman, Sabine van der Stadt, Esther van de Bund, Maria Postema, Vivienne To, Caren Limpens en Mariëlla Manfré. 

De winnaar wordt 28 mei bekendgemaakt, maar wij zijn van mening dat ook bij een emancipatoire prijs als de Kinderjury er meer aandacht wordt geschonken aan vrouwelijke schrijvers. De volwassenen zouden in zulke gevallen wel iets meer sturing geven en in ieder geval bewustwording onder jonge lezers creëren. 

Bronnen

Helma van Lierop-Debrauwer, ‘Hoe oordeelt de Nederlandse Kinderjury?’ Literatuur zonder leeftijd, 2006, pp.63-71. Online versie beschikbaar via DBNL.

Marten Heijs, ‘Kinderjury.’ Lexicon Jeugdliteratuur, februari 1991.

Anne de Vries, ‘Wat zegt de kinderjury? De stem van de kinderen bij de canonisering van kinderboeken.’ P. Mooren, J. Kurvers & H. van Lierop-Debrauwer (red.). Bijna klassiek. Spraakmakende teksten uit de Tilburgse symposia. Den Haag: Biblion, 2003, pp. 232-238.

Kennedy Casey, Kylee Novick, Stella F. Lourenco, ‘Sixty years of gender representation in children’s books: Conditions associated with overrepresentation of male versus female protagonists’, PLOS ONE, 16(12), 2021, 19 pages.

Vahide Yigit-Gencten, Mehmet Gultekin, Rabia Ozen Uyar, Filiz Aydemir, ‘Gender in children's literature and kindergartener's responses to gender in interactive read-alouds’, European Journal of Education, 59(2), 2024, 21 pages.